Murambi

Op maandagmiddag op de Nederlandse school vangt mama net voordat de les zal beginnen en vier ongeveer 4 jaar oude meisjes gezellig een kleurplaat van een groentenwinkel zitten te kleuren en zo nu en dan even opkijken en aandachtig naar elkaar luisteren, het volgende gesprek op:
N. en M. vertellen uitgebreid over het meisje in het zwembad, vooral N. weet precies hoe het gebeurd is. M. vult hier en daar een detail aan, en eindigt met: ‘En nu is ze dood. En begraven. In een kist.’ ‘Nee’, zegt J., ‘niet in een kist.’ ‘Jawel hoor’, zegt M. Marte heeft meegeluisterd en vervolgt dan: ‘Ik ben in een museum geweest waar allemaal dode mensen lagen. Op witte bedden met streepjes, zonder lakens erop, die bedden. Er waren ook dode baby’s. En er lagen bloemen bij. J.: ‘Nee, geen baby’s.’ Marte: ‘Jaaaa, echt waar. Het was een buitenmuseum. Die mensen lagen in kamers, maar je kon er ook buiten lopen.’

Toelichting van mama:
In het dorpje Murambi, zo’n 30 kilometer ten noordwesten van Butare, zijn tijdens de genocide van 1994 in de in aanbouw zijnde technische school tussen de 40.000 en 60.000 Rwandezen vermoord, met name Tutsi’s. De massagraven waarin de lichamen van duizenden mensen gedumpt waren, zijn na de genocide ontdekt en geopend, en daarin trof men onder de bovenste laag lijken die al in een vergevorderd stadium van ontbinding waren, ook lichamen aan die dat nog niet waren. Deze laatste zijn behandeld met ‘limestone’, een soort kalk, om de lichamen te dehydrateren en verdere ontbinding te stoppen. Ze hebben hierdoor een vergrijsde kleur gekregen. In ongeveer 24 kamers zijn grote lage tafels of bedden opgesteld waarop in totaal 848 lichamen, van volwassenen en kinderen, naast elkaar zijn neergelegd. De verminkingen aan een groot aantal lichamen is duidelijk te herkennen, en in en rond de ruimtes hangt een duidelijke lijkgeur.

Het Genocide Memorial van Murambi, naar men zegt de meest aangrijpende in Rwanda, wil iedereen oproepen gebeurtenissen als een genocide nooit meer te laten gebeuren.

Martes papa en mama, die nogal in de geschiedenis van Rwanda geïnteresseerd zijn, hebben Marte meegenomen naar Murambi om ter plekke te bepalen of Marte wel of niet mee zou gaan en zij om beurten het Memorial zouden bekijken. Marte rook of herkende echter de lijkgeur niet, zag, nadat mama eerst zelf had gekeken, een glimp van een van de lichamen en reageerde daar nogal nieuwsgierig op, waarop mama en Marte vanaf de deuropening ongeveer 6 kamers even ingekeken hebben. Daarna zijn we over het uitgestrekte terrein gaan lopen. Over het bezoek aan het Genocide Memorial van Murambi op zondagochtend hebben we verder niet meer gepraat.

En nog een toelichting:
De vorige week is in het zwembad van het Novotel een meisje verdronken. Dit zwembad, waarin een aantal kindjes van de Nederlandse school zwemles krijgt, was in verband met het politie-onderzoek een aantal dagen gesloten, en daardoor kwam o.a. de zaterdagse zwemles te vervallen. Marte en J. wisten niet dat het zwembad daarom niet open was op zaterdag, N. en M. wel.